Wie ben je en wat is je functie bij Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW)?
Ik ben Jeroen van Herk, landschapsecoloog van beroep. Ik werk voor het PRW als extern adviseur en procesmanager. Daarnaast werk ik voor waterschappen, Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten. Eén van de thema’s waar we aan werken is om aan ‘de randen van de Waddenzee’ (de zuidkant van de Waddenzee, van Noord-Holland tot Groningen) nieuwe projecten en initiatieven te agenderen. Klimaatverandering is een issue waar we veel mee te maken hebben. Hoe gaan we in het Waddengebied om met klimaatverandering en welke gevolgen heeft dit voor de natuur, visserij en de landbouw?

Wat doet Programma naar een Rijke Waddenzee precies?
Het Programma werkt in opdracht van de drie Waddenprovincies Groningen, Drenthe en Friesland, het Rijk en Coalitie Wadden Natuurlijk. Onze opdracht is om de Waddenzee qua natuur en landschap te verbeteren en het gebruik ervan te verduurzamen. Het Waddengebied is niet voor niets Unesco Werelderfgoed, dat goed beschermd dient te worden. Onze acties zijn erop gericht om het gebied voor de toekomst te verbeteren. Transities naar duurzaam (economisch) medegebruik is daarom ook één van de pijlers van ons programma.

Wat is de relatie van Programma naar een Rijke Waddenzee met de thema’s klimaatverandering en klimaatadaptatie?
Voor PRW is dit een van de ontwikkelingen die op het gebied afkomt. Een hele belangrijke die verschillende effecten zal hebben. Als de zeespiegel stijgt dan kan de Waddenzee op termijn verdwijnen. Het gaat harder regenen. Door temperatuurstijging krijg je andere gewassen en andere insecten. Als het warmer wordt, neemt de verdamping toe en dit betekent meer verzilting (toename van het zoutgehalte van de bodem). Het hele ecosysteem komt onder druk te staan.

Daar doen we onderzoek naar. Op dit moment loopt de studie Waddenkust 2100. Wat gebeurt er met klimaatverandering en hoe anticipeer je daarop? Enerzijds moet je onderzoeken en bestuderen, anderzijds pilots ontwikkelen. Voorbeelden die invullingen geven aan de toekomst, die inspireren en nieuwe ontwikkelingen aanjagen en agenderen. Dat doen we dan ook volop. Projecten als de Vismigratierivier, de Dubbele Dijk Eems-Dollard, Holwerd aan Zee en Manifest Lauwerskust zijn allemaal projecten waarin PRW een belangrijke ontwikkelende rol heeft gespeeld. Op deze manier dragen wij bij aan klimaatadaptatie.

Welke risico’s zien jullie voor het Waddengebied als het gaat om klimaatverandering en zijn hiervoor al slimme oplossingen bedacht?
Voor de langere termijn is de verwachte zeespiegelstijging zeer belangrijk. Aan de landkant kun je aan andere dijkconcepten denken, bijvoorbeeld de dubbele dijk of een stuk land dat laag ligt ophogen met slib uit de Waddenzee. In de Waddenzee zelf is het soms lastiger. Als de zeespiegel behoorlijk gaat stijgen, hebben we een groot probleem. Tot 2050 valt het waarschijnlijk mee. Maar zeker het westelijke deel van de Waddenzee loopt daarna het risico te verdrinken.

Op de korte termijn zijn temperatuurstijging, beschikbaarheid van zoet water en verzilting prangende issues. Voor de landbouw speelt dit nu al, denk maar aan de afgelopen drie zomers! Daar moeten we op anticiperen en het watersysteem aanpassen, van akker tot boezem (opslagplaats voor overtollig water), en daarnaast experimenteren met zouttolerante teelten. In de Waddenzee zien we ook dat de temperatuur toeneemt. Dit heeft effect op de dieren die daar kunnen leven. Daarbij zorgt de toename van de temperatuur voor verschuiving van de seizoenen van (trek)vogels. Hun ritme wordt hierdoor verstoord, en daarmee het hele ecosysteem.

Het is een complex geheel en we hebben nog te weinig beeld op oplossingen. Het systeem moet voldoende robuust zijn dat het die wijziging aankan. Het moet tegen een stootje kunnen en populaties moeten sterk genoeg zijn om zichzelf te herstellen. Er is wel veel aandacht om te onderzoeken wat de beoogde effecten worden. Wat ons betreft mag hier nog meer aandacht voor komen, om het belangrijkste natuurgebied van Noordwest Europa te beschermen.

Wat maakt waterbeheer, - bescherming en - kwaliteit zo essentieel voor het Programma naar een Rijke Waddenzee?
Het is natuurlijk een watergebied, het bestaat uit water en de kwaliteit zit echt in het getijdengebied, de kwelders, schorren en slikken. De waterverbindingen in het achterland, de aansluitingen op rivieren en beekjes, zijn ecologisch van groot belang. Een concreet voorbeeld is het Lauwersmeergebied. Hoe zou je deze beter kunnen laten aansluiten op het Waddengebied, zodat beide erop vooruit gaan qua natuur. Daarnaast willen we de identiteit van de kust en de regionale economie zien te versterken. We hebben daarom het Manifest Lauwerskust ontwikkeld, waarin ondernemers die in het gebied wonen en werken wordt gevraagd naar de toekomst te kijken. Welke mogelijkheden zien zij en hoe kunnen we hen hierbij ondersteunen. Zij mogen meer het gevoel krijgen kustbewoners te zijn.

In het Programma komen jullie met een perspectief voor het jaar 2050. Kun je dit toelichten?
We willen een stip op de horizon schetsen, waar wil je nu naar toe. Het door ons geschetste perspectief is gebaseerd op een aantal trends en ontwikkelingen op het gebied van natuur, recreatie, klimaat en economie (bijvoorbeeld visserij). Dit perspectief is ook afgestemd met allerlei experts uit het gebied. Onze opdrachtgevers zijn onder andere de drie Waddenprovincies. We hebben het perspectief ook voor hen ontwikkeld, zodat zij weten waar de belangen liggen op diverse thema’s die actueel zijn voor het Waddengebied.

Programma naar een Rijke Waddenzee is één van de partners van Climate Adaptation Groningen (CAW), waarom vinden jullie het belangrijk om hieraan bij te dragen?
Het is een erg interessant programma en beweging. Ik vind het heel goed dat de gemeente Groningen hiervoor de handschoen heeft opgepakt en dat dit in het noorden plaatsvindt! Wij zien dit als een mooie gelegenheid om het Waddengebied nationaal en internationaal in de schijnwerpers te zetten en een aantal interessante voorbeeldprojecten uit te lichten. Tegelijkertijd is het een kans om het thema klimaatadaptatie sterker te verankeren in het gebied. Dat het blijvend aandacht krijgt. We zien het als een interessante mogelijkheid om de Waddenzee en de Waddenkust als een field lab te zien om kennis te ontwikkelen en te delen met elkaar. De Waddenkust kan een internationaal kennislab voor klimaatadaptatie worden, waar we werken aan innovatie rond klimaatadaptatie en dingen uitproberen.